ดับ ดวงประทีปอันดามัน พระยารัษฎาฯ บิดายางพาราไทย คุณความดียิ่งใหญ่ทั่วอันดามัน (มีคลิป)

ดับ ดวงประทีปอันดามัน พระยารัษฎาฯ บิดายางพาราไทย

พระยารัษฎาฯ ได้ถึงแก่อนิจกรรมเมื่อวันที่ ๑๐ เมษายน ๒๔๕๖ อายุ ๕๖ ปีโดยถูก หมอจันทร์ แพทย์ประจำจังหวัดตรัง เป็นผู้ยิง
หมอจันทร์ เป็นหมออยู่ที่กรมทหารเรือ กรุงเทพฯ ได้ถูกออกจากราชการ มีผู้ใหญ่ฝากมาให้พระยารัษฎาฯ อุปการะที่เมืองตรัง
หมอจันทร์มาได้นางซ่วน หรือซิ่ว เป็นภรรยาลับ และเป็นสาเหตุของเรื่องเศร้านี้
ก่อนเกิดเหตุไม่กี่วัน พระยารัษฎาฯ ได้เรียกบรรดาข้าหลวงประจำจังหวัดต่างๆ ในมณฑลภูเก็ตรวมทั้งพระสถลสถานพิทักษ์ (คอยู่เกียด ณ ระนอง) ข้าหลวงประจำจังหวัดตรัง ไปประชุมที่ภูเก็ต เมื่อประชุมเสร็จ พระยารัษฎาฯ ได้เดินทางไปปีนัง เพื่อรักษาสุขภาพ แล้วจะกลับมาตรวจราชการในจังหวัดต่างๆ ต่อไป
พระสถลฯ ได้นั่งเรือเทพกษัตรีกลับเมืองตรัง มีข้าราชการเมืองพังงาอาศัยมาด้วยหลายคนเพื่อจะไปลงที่เกาะปันหยี เมืองพังงา
ระหว่างนั้น ได้พบว่า มีหญิงชื่อซ่วน หรือซิ่ว อาศัยมาด้วยโดยมิได้รับอนุญาต จึงถูกไล่ลงที่เกาะปันหยี เมื่อส่งข้าราชการเมืองพังงา แล้วเรือก็แล่นต่อไปยัง เมืองตรัง
หมอจันทร์ได้รับโทรเลขจากนางซ่วนให้ไปรับ แต่พระสถลฯ ไม่อนุญาต เพราะเจ้าคุณเทศา (พระยารัษฎาฯ) กำลังจะกลับมา ข้าราชการต้องอยู่ต้อนรับ
หมอจันทร์ได้โทรเลขไปบอกเจ้าคุณเทศาที่สตูล แต่ท่านจะได้รับโทรเลขหรือไม่ไม่ทราบได้ เพราะอยู่ระหว่างเดินทาง จึงไม่มีคำตอบกลับมา

หมอจันทร์ เก็บความแค้นนี้ไว้จนกระทั่ง พระยารัษฎาฯ กลับมา เรือเทียบท่าเรือกันตัง ที่สะพานเจ้าฟ้า หมอจันทร์ระเบิดกระสุนใส่พระสถล ๒ นัด และพระยารัษฎา ๑ นัด เสียชีวิตในเวลาต่อมา
พระยารัษฎานุประดิษฐ์ถึงแก่อนิจกรรมที่บ้านจักรพงษ์ ปีนัง เมื่อวันที่ ๑๐ เมษายน ๒๔๕๖ หลังจากถูกหมอจันทร์ บริบาล แพทย์ประจำจังหวัดลอบยิงที่สะพานเจ้าฟ้า ท่าเรือกันตัง ๔๕ วัน
พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๖ ได้มีพระราชโทรเลขไปถึงหลวงบริรักษ์โลหวิสัย (พระยารัษฎาธิราชภักดี) บุตรของพระยารัษฎานุประดิษฐ์ฯ มีใจความว่า
"เรามีความเศร้าสลดใจอย่างยิ่งในอนิจกรรมของบิดาเจ้า ผู้ซึ่งเรายกย่องอย่างสูง ไม่เฉพาะที่เป็นข้าราชการเท่านั้น แต่ยังถือว่าเป็นเพื่อนผู้หนึ่ง ซึ่งเราเศร้าสลดที่ต้องสูญเสียไปเช่นนั้น จงรับความเศร้าสลดและเห็นใจอย่างแท้จริงจากเราด้วย"

หนังสือพิมพ์ สเตรตส์ เอโก ในปีนัง ลงบทความในวันที่ ๑๑ เมษายน ๒๔๕๖ ว่า "การที่สมุหเทศาภิบาลคนใดที่จะมาสืบตำแหน่ง แทนท่านต่อไปในอนาคต จะมีอำนาจและอิทธิพลเท่าเทียมพระยารัษฎานุประดิษฐ์ ฯ นั้น คงเป็นไปได้ยาก ยิ่งกว่านั้น ผู้ที่จะมาสืบตำแหน่งแทนท่านต่อไปในอนาคตก็จะไม่อาจยึดบังเหียนการปกครองบ้านเมืองอันเป็นหัวใจสำคัญในการติดต่อกับกระทรวง และทบวงต่างๆ ซึ่งเป็นหน้าที่ที่พระยารัษฎานุประดิษฐ์ฯ จะต้องปฏิบัติไปนั้น ท่านต้องใช้ความเด็ดเดี่ยวเพื่อรักษาผลประโยชน์ของแผ่นดิน จนเป็นเหตุให้ผู้หวังความลดหย่อนผ่อนผันจากท่านตลอดจนผู้ที่หวังค้ากำไรอื่นๆ พากันตำหนิติเตียนนโยบายของท่าน อย่างไรก็ดี ความปรีชาสามารถของท่านในฐานะเป็นนักบริหารนั้นไม่เคยมีใครสงสัย ทั้งชาวยุโรป ชาวจีน และไทย ต่างมีความรักใคร่นับถือ พระยารัษฎานุประดิษฐ์ฯ ทั่วกัน ฉะนั้น อนิจกรรมของท่านจึงย่อมเป็นการเศร้าสลดทั้งในเมืองปีนังและมณฑลภูเก็ตเอง ในฐานะที่เป็นท้องถิ่นซึ่งท่านได้นำความเจริญมาให้จนถือว่าเป็นมณฑลที่เจริญที่สุด รุ่งเรืองที่สุดในประเทศไทย"
"สมุดรัษฎานุสรณ์" ได้กล่าวถึงเหตุการณ์นี้ว่า เหตุที่เกิดขึ้นในครั้งนี้ ถ้าจะถือตามพระพุทธโอวาทแล้ว ก็นับว่า สร้างเวรกรรมกันมาแต่ชาติปางก่อน ซึ่งพระยารัษฎาฯ ได้หมอจันทร์มาเลี้ยงไว้ให้ฆ่าตัวเอง”
หมอจันทร์บริบาล รับสารภาพ ศาลมณฑลภูเก็ต ให้ประหารชีวิต